انقلاب صنعتی چهارم
زندگی انسان امروزی از سال‌ها پیش درگیر نوعی تغییر و دگرگونی بوده که تمام ابعاد زندگی او را تحت‌‌الشعاع قرار داده است. انقلاب فناوری یا انقلاب نوین تغییری که نسل بشر را دچار دگردیسی کرده است. پیرو این اتفاق شیوۀ زندگی، کار و بسیاری موارد دیگر نیز از پایه و اساس دچار تغییر شدند. فناوری‌های جدیدی که زندگی میلیاردها انسان را به یکدیگر متصل کرده است. هوش مصنوعی، اینترنت اشیاء، خودورهای بدون سرنشین و بسیاری علوم دیگر از جمله فناوری‌هایی هستند که برخی از آن‌ها نو به حساب می‌آیند. ادغام این فناوری‌ها بایکدیگر باعث توسعه و ساخت هرکدام از این‌ها می‌شود. همین فناوری‌ها باعث بازشکل‌دهی روند نهادها، آموزش، حمل و نقل و بسیاری دیگر شده است. نکات قابل توجه در رابطه با این انقلاب صنعتی، سرعت، گستردگی و ژرفا و اثر سیستمی آن است.
زمینه تاریخی انقلاب صنعتی چهارم
اگر بخواهیم به‌صورت ریشه‌ای بررسی کنیم کلمۀ انقلاب به تغییروتحول اساسی و ریشه‌ای می‌گویند و چرا از انقلاب صنعتی صحبت می‌کنیم؟ زیرا این فناوری‌ها باعث تحول بنیادین در زندگی بشر شده است. وقتی به گذشته نگاه می‌کنیم، درمی‌یابیم که انقلاب‌ها برای وقوع نیازمند زمان طولانی هستند. با شروع انقلاب صنعتی، انقلاب اراضی نیز رخ داد، زمانی که فرایندها و عملیات‌ها با استفاده از نیروی ماشینی انجام شد.
با ساخت خطوط راه‌آهن و اختراع ماشین بخار انقلاب صنعتی اول رخ داد و گسترش یافت. این اتفاق از حدود سال ۱۷۶۰ تا ۱۸۴۰ به طول انجامید. انقلاب صنعتی دوم زمانی اتفاق افتاد که الکتریسیته توسعه پیدا کرد و تولید به‌صورت توده‌ای امکان‌پذیر بود و مونتاژ قطعات در تولید انجام شد. در دهۀ ۱۹۶۰، انقلاب صنعتی سوم یا به بیانی، انقلاب رایانه‌ای یا دیجیتال، آغاز شد. از آن سال به بعد ساخت رایانه‌ها، رایانه‌های شخصی و اینترنت گسترش پیدا کرد. بسیاری معتقدند که انسان امروزی در آستانۀ انقلاب صنعتی چهارم قرار دارد. اینترنت فراگستر، حس‌گرهای کوچک‌تر و نیرومندتر، هوش مصنوعی و یادگیری ماشینی از جمله ویژگی‌های این انقلاب به شمار می‌رود. چند استاد دانشگاه MIT نیز این دوره را با نام “دوره ماشینی دوم” نام‌گذاری کردند. فناوری‌ها در این انقلاب با وجود پایه‌گذاری بر سخت‌افزارها و نرم‌افزارها پیچیده‌تر هستند و با سرعت بیشتری در حال گسترش‌اند. در پیرامون این بحث، صحبت‌هایی از نسخه صنعت ۴٫۰ نیز وجود دارد.
کارخانه‌های هوشمند نیز در جریان انقلاب صنعتی چهارم به تولید محصولات با شیوه‌های برتر فعالیت می‌کنند. به‌گونه‌ای که سامانه‌های مجازی و فیزیکی تولید با یکدیگر مشارکت می‌نمایند. این پیشروی‌ها باعث تولید محصولات با مدل‌های عملیاتی نوین به‌صورت مشتری‌مدار می‌شود. چشم‌انداز این انقلاب نیز بسیار گسترده است.
سرعت انتشار و گستردگی فناوری‌ها در این انقلاب قابل‌مقایسه با انقلاب‌های پیشین نیست. برای مثال دوک نخ‌ریسی که از نمادهای انقلاب صنعتی اول است، بعد از گذشت ۱۲۰ سال به کشورهای خارج از اروپا گسترش پیدا کرد. این در حالی است که اینترنت در کمتر از یک دهه در سطح جهان نفوذ نمود. ترکیب فناوری‌ها و برهم‌کنش آن‌ها باعث می‌شود تا انقلاب صنعتی چهارم به شکلی بنیادین با انقلاب‌های صنعتی قبل از خود متفاوت باشد. انقلاب صنعتی دوم هنوز در بسیاری از نقاط از زمین تجربه نشده است و تقریباً ۱۷ درصد از جهان به الکتریسیته دسترسی ندارند. این موضوع برای انقلاب صنعتی سوم نیز صادق است زیرا بیش از ۵۰ درصد از افراد کره زمین به اینترنت متصل نیستند.
دو نکته درمورد این انقلاب وجود دارد و این است که در سطح ملی و جهانی، چهارچوب نهادی مناسب برای غلبه و به کنترل گرفتن این نوآوری‌های در حال انتشار وجود ندارد. مورد دوم نبود خوانش یکسان، مثبت و پایدار جهان پیرامون چالش‌های انقلاب صنعتی چهارم و برون نماهای فرصت‌ها است.
تغییرات اساسی
شرکت‌هایی که زمانی ناشناخته بودند مثل Alibaba، Uber و Airbnb جزو مرزشکن‌های امروزی به‌حساب می‌آیند. در سال ۲۰۱۰ ساخت اولین خودروی کاملاً خودکار توسط گوگل اعلام شد و امروزه نیز ماشین‌های تسلا و باقی کمپانی‌ها در جاده‌ها هستند و یا تلفن‌های هوشمند که طی چند سال فراگیر شدند. سرعت فراگیری فناوری‌ها تنها مسئله نیست بلکه مقیاس نیز مطرح است.
امروزه کسب‌وکارها به‌گونه‌ای شده‌اند که ایجاد ثروت با تعداد کمتری از کارکنان امکان‌پذیر است زیرا کسب‌وکارهای دیجیتال دارای هزینه‌های حاشیه‌ای هستند که مقدار آن تقریباً صفر است. دوران دیجیتال به‌گونه‌ای شده است که کسب‌وکارها به تولید کالاهای اطلاعاتی می‌پردازند در این نوع تولیدات هزینۀ نگه‌داری، جابه‌جایی و انتشار آن‌ها بسیار کم است. بسیاری از تعاریف در انقلاب صنعتی چهارم دچار تغییر شده‌اند؛ برای مثال کسب‌وکارهایی مانند اینستاگرام و واتس‌اپ به سرمایه‌گذاری آن‌چنانی نیاز نداشتند.
انقلاب صنعتی چهارم منحصربه‌فرد نیز هست زیرا از ادغام و رشد رشته‌های گوناگون برخوردار است. رایانه‌ها به‌قدری توانمند هستند که نمی‌توانیم کاربردهای آن‌ها در آینده را پیش‌بینی کنیم.
خودروهای بدون سرنشین، دستیاران مجازی و بسیاری موارد دیگر با استفاده از فناوری هوش مصنوعی در همه پیرامون ما وجود دارند. آن‌ها قادر به انجام فعالیت‌هایی هستند که برای انسان غیرممکن است؛ توان محاسباتی بالا، در دسترس بودن انبوهی از داده‌ها و بسیاری دیگر از ویژگی آن‌ها است.
دستیاران هوشمند که نمونه آن در حال حاضر Apple’s Siri است. در آینده‌ای نه‌چندان دور گفت‌وگو با رایانه‌ها به یک هنجار طبیعی تبدیل خواهد شد و توانایی یادگیری آن‌ها و کمک به انسان‌ها حتی در زمانی که نیاز به کمک نداریم بسیار جذاب خواهد بود.
انقلاب صنعتی هم‌زمان با سودهایی که برای ما به ارمغان می‌آورد چالش‌های بزرگی را نیز برای ما ایجاد می‌کند و این نوآوری‌ها به‌صورت مثبت و منفی بر زندگی ما اثرگذار است. شما تنها با یک تبلتی که همراه خود دارید کارهای بسیاری زیادی از جمله خواندن، ارتباط خرید لوازم و غیر را می‌توانید انجام دهید.
بیشتر چالش‌ها به‌صورت عمده در بخش تأمین است زیرا این مسئله باعث کاهش نیروی کار و قیمت نسبی کالاهای سرمایه‌ای است و شرکت‌ها را وادار می‌کند که نیروی کار را با سرمایه جایگزین کنند. در نتیجه نوآوران، سرمایه‌گذاران و سهام‌داران از سودمندان این انقلاب هستند و این خود باعث ایجاد شکاف می‌شود.
جمع‌بندی
انقلاب صنعتی در پدیداری این قرن آغاز شده است. این انقلاب منحصربه‌فرد است و این به دلیل سرعت انتشار، گستردگی و مقیاس آن است. اینترنت فراگستر، حس‌گرهای کوچک‌تر و نیرومندتر، هوش مصنوعی و یادگیری ماشینی از جمله ویژگی‌های این انقلاب به شمار می‌رود.
انقلاب صنعتی هم‌زمان با سودهایی که برای ما به ارمغان می‌آورد چالش‌های بزرگی را نیز برای ما ایجاد می‌کند و این نوآوری‌ها به‌صورت مثبت و منفی بر زندگی ما اثرگذار است.
منابع
- شواب، کلاوس. انقلاب صنعتی چهارم، ترجمه دکتر ایرج نبی‌پور، بوشهر: دانشگاه علوم پزشکی بوشهر، ۱۳۹۶.
این مقاله توسط پارک علم و فناوری دانشگاه تربیت‌مدرس گردآوری شده است لذا تمامی حقوق این اثر محفوظ است.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.